Strategie wyrównywania szans edukacyjnych pomagają gminom wiejskim w zapewnieniu najmłodszym obywatelom najlepszych warunków opiekuńczo-edukacyjnych. Władze samorządowe i przedstawiciele społeczności lokalnej – przy wsparciu moderatora z Fundacji Rozwoju Dzieci wypracowują w procesie partycypacyjnym długofalową strategię wyrównywania szans edukacyjnych. Taki sposób tworzenia lokalnego prawa uwrażliwia społeczność lokalną na potrzeby rozwojowe dzieci i podnosi jakość gminnej oferty edukacyjno-opiekuńczej.

Zalety metody partycypacyjnej

Fundacja Komeńskiego od 2006 roku pomaga gminom wiejskim w wypracowywaniu długofalowych strategii wyrównywania szans edukacyjnych edukacji. Dlaczego zachęcamy gminy do wypracowywania strategii edukacyjnych, chociaż nie są one „obowiązkowe”? Bo uznaliśmy, że takie strategie ułatwią samorządom całościowe spojrzenie na potrzeby rozwojowe i edukacyjne najmłodszych obywateli, co znalazło potwierdzenie w ponad 60 gminach. Zależało nam także na włączeniu w gminne działania najmłodszych dzieci, dla których nie ma zazwyczaj wystarczającej oferty edukacyjnej.

Co różni nasze strategie od typowych dokumentów wypracowywanych samodzielnie przez władze samorządowe lub przez zewnętrznych konsultantów? Partycypacyjna metoda tworzenia strategii, która zakłada, że w procesie uczestniczą bezpośrednio odbiorcy usług edukacyjnych, w tym dzieci i młodzież. Metoda partycypacyjna pozwala więc na zwiększenie aktywnego udziału mieszkańców w procesie budowania lokalnej polityki edukacyjnej. Dzięki temu zaplanowane w strategii działania mogą lepiej spełniać oczekiwania i preferencje mieszkańców, w tym dzieci, młodzieży i ich rodziców, trafniej odpowiadać na ich realne potrzeby. Strategie wyrównywania szans edukacyjnych pomagają gminom wiejskim w zapewnieniu najmłodszym obywatelom możliwie najlepszych warunków opiekuńczo-edukacyjnych. Partycypacyjny sposób tworzenia lokalnego prawa uwrażliwia społeczność lokalną na potrzeby rozwojowe dzieci i podnosi jakość gminnej oferty edukacyjno-opiekuńczej.

Partycypacyjna procedura tworzenia strategii umożliwia osobom, które nigdy wcześniej nie uczestniczyły w takich przedsięwzięciach, stworzenie dokumentu, który ma moc uchwały, i monitorowanie jego wdrażania. Jest to istotny krok w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego w gminie. Władze samorządowe pokazując, że liczy się dla nich opinie i potrzeby mieszkańców mogą liczyć na ich współpracę i przy okazji poszerzają swój elektorat. Ważne jest również to, że długofalowe strategie tworzone partycypacyjnie skutecznie opierają się politycznym perturbacjom – nawet jeśli zmienią się władze – nowa ekipa jest zobowiązaną do realizowania zapisów strategii, a społeczność lokalna będzie stała na straży tej zasady.

Dlaczego zespołowe wypracowywanie strategii jest tak ważne?

Mówią uczestnicy prac nad strategiami:

  • Daje możliwość spotkania się w nowej grupie – „Jak dobrze, że mogliśmy się spotkać”.
  • Podnosi poziom świadomości w zakresie znaczenia wczesnej edukacji – „Powinnam to wiedzieć już w dniu urodzenia naszego dziecka”.
  • Tworzy płaszczyznę dyskusji i współpracy – „My nigdy o tym nie rozmawialiśmy”, „Nie wiedziałem, że Wy to robicie w naszej gminie”.
  • Buduje pozytywne relacje między ludźmi zainteresowanymi edukacją – „My już to robiliśmy, możemy Wam pomóc”.
  • Integruje społeczność lokalną – „Wszyscy musimy się tym zająć”.
  • Wyłania liderów społecznych – „W naszej wsi ja skrzyknę ludzi”.
  • Praca zespołowa podnosi efektywność – „Nie sądziłam, że mamy aż tyle pomysłów”.

Tworzenie strategii składa się z następujących etapów:

 Etap przygotowawczy – Wybór członków zespołu do pracy nad strategią

Podstawowym warunkiem stworzenia dobrej strategii jest zaangażowanie w prace zespołu, liczącego nie więcej niż 20 osób, w którego skład powinni wejść: przedstawiciele władz i dyrektorzy instytucji gminnych ,organizacji pozarządowych i rodzice. Tak zróżnicowany zespół umożliwia spojrzenie na edukację z różnych perspektyw oraz zwrócenie uwagi jak największej grupy mieszkańców na znaczenie edukacji.

Etap I – 2-dniowe spotkanie zespołu roboczego, którego celem jest przygotowanie uczestników do zebrania informacji o zasobach edukacyjnych gminy oraz do przeprowadzenia diagnozy potrzeb mieszkańców w tym zakresie. Na potrzeby przeprowadzenia diagnozy członkowie zespołu przygotowują ankiety na temat barier/potrzeb różnych grup mieszkańców dotyczących sytuacji edukacyjnej i ustalają listę osób, do których zwrócą się z pytaniami. Po spotkaniu członkowie zespołu zbierają i opracowują informacje na kolejne spotkanie. Na tym etapie w gminie przeprowadzana jest także ankieta dla dzieci.

Etap II – kolejne 2-dniowe spotkanie, podczas którego uczestnicy analizują wyniki diagnozy i przeprowadzają analizę SWOT dotyczącą edukacji. Następnie zespół wyznacza cele strategiczne, cele operacyjne i konkretne działania wraz z określeniem wskaźników sukcesu.

Etap III – druga „praca domowa” w grupach – przedstawiciele zespołu roboczego podzieleni na grupy problemowe samodzielnie pracują nad doprecyzowaniem celów, działań i wskaźników.

Etap IV – trzecie, 1-dniowe spotkanie, podczas którego cały zespół lub wydelegowane osoby pracują nad doprecyzowaniem konkretnych zapisów strategii. Efektem pracy powinno być przygotowanie dokumentu strategii do konsultacji społecznych.

Etap V – możliwie najszersze konsultacje społeczne (zebrania wiejskie, spotkania w szkołach, gminna strona internetowa itp.) projektu strategii. Konstruktywne propozycje społeczności lokalnej powinny być uwzględnione w ostatecznej wersji projektu.

Etap VI – przedstawienie projektu strategii Radzie Gminy. Rada podejmuje uchwałę o przyjęciu strategii, która staje się obowiązującym dokumentem prawnym i władze samorządowe są zobligowane do realizowania jej zapisów.

Etap VII – monitorowanie realizacji strategii. Monitorowanie odbywa się także w procesie partycypacyjnym, koordynowanym przez Zespół Monitorujący wybrany przez społeczność lokalną.

Więcej informacji o tworzeniu strategii znajduje się w publikacjach Fundacji Rozwoju Dzieci:

Przykłady dobrych praktyk

Gmina Cekcyn

Pierwsza Strategia Rozwoju Edukacji w Gminie Cekcyn powstała na lata 2006-2010 i została przyjęta Uchwałą Rady Gminy Nr XXVIII/230/06 z dnia 26 kwietnia 2006. Strategia nie jest dokumentem zamkniętym – proces jej realizacji ma charakter dynamiczny. Monitoring i coroczne ewaluacje pozwalają aktualizować strategię – dopasowywać ją do uwarunkowań i wprowadzać korekty planów. Strategia ułatwia pozyskiwanie środków pozabudżetowych.

 Na realizację celów zapisanych w Strategii gmina uzyskała środki, które pozwoliły jej m. in. na: prowadzenie grup edukacyjno-zabawowych dla dzieci nie uczęszczających do przedszkola w 4 świetlicach wiejskich; remonty, modernizacje i doposażenie 6 świetlic wiejskich; wyposażenie 6 placów zabaw; realizację zajęć pozalekcyjnych w klasach I-III w ramach programu: ”Szkoła miejscem optymalizacji szans edukacyjnych wiejskich dzieci”; wzbogacanie oferty edukacyjnej dla dzieci w wieku przedszkolnym w ramach programu „Szansa na lepszy start”.

Gmina Głuchów

W gminie Głuchów od 2002 r. realizowano projekt Fundacji Komeńskiego „Gdy nie ma przedszkola”, dzięki któremu stworzono pięć ośrodków przedszkolnych. Okazały się one tak potrzebne lokalnej społeczności, że gminie bardzo zależało na kontynuacji pracy ośrodków. Nauczycielki, pracownicy urzędu gminy, radni oraz rodzice małych dzieci, przy wsparciu Fundacji, postanowili stworzyć gminną strategię edukacji dzieci i młodzieży. Jej integralnym elementem było zapewnienie opieki przedszkolnej jak największej liczbie dzieci w wieku 3-5 lat. Obecnie w Głuchowie opieką przedszkolną objętych jest 95 proc. dzieci, działają grupy zabawowe dla dzieci od 6 miesięcy do 3 lat, klub dziecięcy oraz żłobek mieszczący się przy nowo wybudowanym przedszkolu. Więcej informacji – film o tworzeniu strategii w gminie Głuchów – https://www.youtube.com/watch?v=m8HqXVPWrUo

Gmina Rawa Mazowiecka

Małgorzata Dudek, kierownik GZOKS w Gminie Rawa Mazowiecka, koordynatorka prac nad strategią edukacji: Ze względu na położenie Gminy Rawa Mazowiecka wokół miasta, największym problemem jest migracja uczniów ze wsi do szkół miejskich. Mamy 3 szkoły podstawowe i 3 zespoły (szkoła podstawowa + gimnazjum). Corocznie około 300 uczniów uczęszcza do szkół miejskich (gmina nie otrzymuje na nich subwencji, a dodatkowo ponosi koszty dowozu). Dodatkowo zależało nam na współpracy między dyrektorami szkół.

Zakładaliśmy, że opracowanie strategii uaktywni rodziców i środowiska lokalne na rzecz własnych placówek oświatowych. Zaczęliśmy od zorganizowania ogólnej debaty na temat stanu oświaty w gminie. Poprowadziła nam to spotkanie Teresa Kot, która w gminie Jastków koordynowała prace nad jedną z pierwszych strategii edukacyjnych w Polsce. Na debatę zaprosiliśmy dyrektorów szkół oraz 5 nauczycieli z każdej placówki, radnych, przedstawicieli Rad Rodziców, sołtysów, bibliotekarzy, działaczy sportowych. Podczas debaty został wyłoniony 20-osobowy zespół, który opracował strategię. W naszym przypadku niezwykle cenna okazała się współpraca z lokalną prasą, która w kolejnych artykułach przypominała, że podejmujemy działania poprawiające stan oświaty gminnej. Był artykuł o debacie, kolejnych warsztatach, konsultacjach w szkołach. Wypracowane w strategii cele są realne, część z nich już wprowadziliśmy w życie np. zespoły wychowania przedszkolnego, budowa sali gimnastycznej. Kolejna korzyść to jasno określone działania na następne lata, nawiązanie współpracy między szkołami – już widać lepsze relacje między dyrektorami. Ważne są też korzyści dla uczestników i społeczności lokalnej. Podczas pracy nad strategią można było zauważyć, jak ,,rozkręcają” się rodzice, dyrektorzy mieli czas na wymianę poglądów, radni poznali stanowisko nauczycieli w różnych sprawach. Zyskaliśmy wśród rodziców nowych liderów z różnych środowisk, chętnie angażują się w różne działania podejmowane przez gminę.

Zamiast podsumowania – dlaczego warto partycypacyjnie opracowywać strategie?

Poniżej argumenty przedstawicieli gmin, które wypracowały strategie:

  • stworzenie dokumentu planistycznego, z którym utożsamiają się mieszkańcy gminy i którego realizacja jest osiągalna;
  • możliwość odwoływania się do zapisów strategii przy aplikowaniu o środki zewnętrzne – strategia uwiarygodnia potrzeby gminy, daje gwarancję kontynuacji działań zawartych w projektach;
  • pomoc w uspołecznianiu edukacji – wzrost poczucia wpływu osób i grup na to, co się dzieje w gminie; możliwość wypowiedzenia się osób, które dotąd nie uczestniczyły w dyskusjach gminnych;
  • możliwość analizy problemów i określenie ich hierarchii oraz kolejności rozwiązywania. Wiele kluczowych problemów jest odsuwanych, często nie są nazywane, aby nie naruszać interesów silnych grup społecznych i zawodowych. Proces wypracowywania strategii pozwala na rozpoczęcie dyskusji w gminach nad siecią placówek, kwestiami finansowania gminnej oświaty itp.;
  • lepsze rozpoznanie przez gminę potrzeb edukacyjnych i rozwojowych dzieci i ich rodziców;
  • wprowadzenie nowych form edukacyjnych – na przykład ośrodków przedszkolnych czy grup zabawowych;
  • uaktywnienie lokalnych organizacji pozarządowych;
  • ujawnienie się na forum gminy aktywnych grup z miejscowości położonych z dala od centrum gminy;
  • ukonstytuowanie się zespołu mieszkańców zainteresowanych podejmowaniem działań na rzecz dzieci – wzrost aktywności społecznej rodziców i innych mieszkańców gminy;
  • uświadomienie mieszkańcom gminy potrzeb edukacyjnych małych dzieci;
  • zracjonalizowanie wydatków gminy na cele oświatowe;
  • stworzenie wizerunku gminy przyjaznej zarówno dzieciom, jak i dorosłym mieszkańcom.